Czym jest niepełnosprawność i kto o niej orzeka?
1. Informacje ogólne dla klienta
W myśl ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity: Dz.U. 2020 poz. 426), niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych, czyli czynnego udziału w życiu społeczeństwa, z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu danej osoby, powodującej przede wszystkim niezdolność do pracy.
Niepełnosprawność to niemożność efektywnego pełnienia ról społecznych, tj.: wypełniania zobowiązania wynikającego z zajmowanej pozycji społecznej przy korzystaniu przez osobę z przysługujących jej przywilejów i praw według bardziej lub mniej określonego wzoru, a więc niemożność bądź trudności w codziennej aktywności i uczestnictwie wynikające z naruszenia sprawności organizmu.
Według obowiązującego prawa ocena stanu zdrowia nie jest jedynym wyznacznikiem niepełnosprawności, bowiem orzeczenie o niepełnosprawności uwzględnia zarówno fizyczne, psychiczne, jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Wystąpienie tylko jednego z elementów np. naruszenia sprawności organizmu (potocznie utożsamianego z chorobą) nie musi zatem oznaczać, że mamy do czynienia z niepełnosprawnością. Natomiast intensywność tego czynnika nie wpływa bezpośrednio na ustaloną niepełnosprawność lub stopień niepełnosprawności, jeżeli w następstwie jego występowania nie dochodzi do istotnych ograniczeń w sferze społecznej lub zawodowej.
Orzecznictwo o niepełnosprawności służy osobom, które chcą uzyskać prawne potwierdzenie statusu osoby niepełnosprawnej. W Polsce obowiązują dwa rodzaje orzecznictwa, regulowane odrębnymi ustawami i prowadzone przez różne instytucje:
- do celów rentowych – prowadzone przez lekarzy orzeczników ZUS, komisje lekarskie Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego lub komisje lekarskie podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i Administracji, na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych,
- do celów pozarentowych – prowadzone przez zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności osób do 16 roku życia lub o stopniu niepełnosprawności pozostałych osób, na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
O niepełnosprawności orzekają:
- Powiatowe/Miejskie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako pierwsza instancja;
- Wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako druga instancja;
- Rejonowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych jako organ odwoławczy dokonujący kontroli prawidłowości orzekania przez organy administracji publicznej.
Powiatowe i wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności wydają odpowiednio orzeczenia o:
- niepełnosprawności osób, które nie ukończyły 16 roku życia,
- stopniu niepełnosprawności, osób które ukończyły 16 rok życia,
- wskazaniach do ulg i uprawnień osób, które ukończyły 16 rok życia i posiadają jedno z następujących orzeczeń:
1. ważne orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:
– całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji,
– niezdolności do samodzielnej egzystencji,
– całkowitej niezdolności do pracy,
– częściowej niezdolności do pracy oraz celowości przekwalifikowania;
2. ważne orzeczenie organu rentowego (ZUS, MSWiA, MON), wydane przed dniem 1 stycznia 1998 r. o zaliczeniu do jednej z grup inwalidów;
3. ważne orzeczenie KRUS o niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, wydane przed 1 stycznia 1998 r.
W przypadku ubiegania się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności Zespół Powiatowy/Miejski, jeżeli uzna, że spełnione są przesłanki do uzyskania przez wnioskodawcę statusu osoby niepełnosprawnej, wyda orzeczenie o zaliczeniu do osób niepełnosprawnych lub odpowiedniego stopnia niepełnosprawności, natomiast jeżeli ustali, że wnioskodawca nie kwalifikuje się do uzyskania statusu osoby niepełnosprawnej wyda orzeczenie o nie zaliczeniu do niepełnosprawności lub nie zaliczeniu do stopnia niepełnosprawności. Przedmiotowe rozstrzygnięcia mają charakter merytoryczny. Obok rozstrzygnięć o charakterze merytorycznym Zespoły Powiatowe wydają również rozstrzygnięcia o charakterze procesowym. Orzeczenia wydawane w postępowaniu przed Powiatowymi i Wojewódzkimi Zespołami do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności są decyzjami w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (potwierdza to postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 lutego 2001 r.).
2. Tryb załatwienia sprawy
W celu uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności należy: zgłosić się do Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności właściwego dla miejsca stałego pobytu osoby zainteresowanej lub właściwego dla miejsca pobytu w przypadku osób: bezdomnych, przebywających poza miejscem stałego pobytu ponad dwa miesiące ze względów zdrowotnych lub rodzinnych, przebywających w zakładach karnych i poprawczych, przebywających w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Miejscem stałego pobytu jest miejscowość, w której wnioskodawca zamieszkuje pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania.
Z właściwego Zespołu (Powiatowego/Miejskiego) należy pobrać formularze: wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności i zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane dla potrzeb Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Wydanie orzeczenia następuje tylko i wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej. Następnym krokiem jest skompletowanie powyższej dokumentacji (wypełnienie wniosku, uzyskanie wpisu lekarza rejonowego lub lekarzy specjalistów, którzy prowadzą leczenie) oraz załączenie posiadanej dokumentacji medycznej.
Kompletny wniosek wraz z załącznikami trzeba złożyć w Zespole do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Druk wniosku i zaświadczenia lekarskiego można również pobrać ze strony internetowej: www.mopr.kielce.pl/formy-pomocy/orzekanie-o-niepelnosprawnosci/
Wniosek o wydanie orzeczenia może złożyć:
- osoba zainteresowana;
- przedstawiciel ustawowy osoby zainteresowanej (dotyczy to przede wszystkim dzieci oraz osób ubezwłasnowolnionych);
- kierownik ośrodka pomocy społecznej, ale za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego.
Wniosek zwiera:
- imię i nazwisko osoby zainteresowanej lub imię i nazwisko dziecka oraz przedstawiciela ustawowego dziecka;
- datę i miejsce urodzenia osoby zainteresowanej lub dziecka;
- adres zamieszkania lub pobytu osoby zainteresowanej albo dziecka;
- numer dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego ich tożsamość oraz numer PESEL;
- określenie celu, dla którego niezbędne jest uzyskanie orzeczenia;
- dane dotyczące sytuacji społecznej i zawodowej osoby zainteresowanej lub dziecka – w przypadku wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności;
- oświadczenie osoby zainteresowanej lub przedstawiciela ustawowego dziecka o prawdziwości danych zawartych we wniosku.
Do wniosku należy dołączyć:
W przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności:
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane dla potrzeb Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności – w oryginale – zawierające opis stanu zdrowia, rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących potwierdzone aktualnymi wynikami badań diagnostycznych. Zaświadczenie takie, ważne jest miesiąc od daty wydania i w tym czasie należy złożyć je wraz z wypełnionym wnioskiem o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (dotyczy osób ubiegających się o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności);
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane dla potrzeb Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności- w oryginale- zawierające opis stanu zdrowia dziecka, rozpoznanie jego choroby zasadniczej i chorób współistniejących potwierdzone aktualnymi wynikami badań diagnostycznych. Zaświadczenie takie ważne jest miesiąc od daty wydania i w tym czasie należy złożyć je wraz z wypełnionym wnioskiem o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności (dotyczy osób ubiegających się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności);
- aktualną dokumentację medyczną (karty informacyjne leczenia szpitalnego, dokumentację medyczną z przebiegu leczenia ambulatoryjnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, opisy zdjęć RTG, posiadane opinie i konsultacje specjalistyczne, posiadane orzeczenia o grupach inwalidzkich – ZUS, KRUS, MSWiA, MON, Zespół Orzekający, itp. – kserokopie i oryginały, oryginały należy przynieść wyłącznie do wglądu.
W przypadku wydania orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień:
- aktualną dokumentację medyczną (karty informacyjne leczenia szpitalnego, dokumentację medyczną z przebiegu leczenia ambulatoryjnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, opisy zdjęć RTG, posiadane opinie i konsultacje specjalistyczne)- kserokopie i oryginały (oryginały należy przynieść wyłącznie do wglądu);
- orzeczenie o inwalidztwie lub niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów.
Jeżeli dołączona do wniosku dokumentacja jest niewystarczająca do wydania orzeczenia o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności lub o wskazaniach do ulg i uprawnień, Przewodniczący Powiatowego/Miejskiego Zespołu zawiadamia na piśmie osobę zainteresowaną lub przedstawiciela ustawowego o konieczności jej uzupełnienia oraz wyznacza termin złożenia brakującej dokumentacji z pouczeniem, że nieuzupełnienie jej w określonym terminie spowoduje pozostawienie wniosku bez rozpoznania.
Do czasu wydania orzeczenia o niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności oraz o wskazaniach do ulg i uprawnień, osoba zainteresowana lub przedstawiciel ustawowy może wycofać wniosek o wydanie orzeczenia. Wycofanie wniosku nie wymaga uzasadnienia.
Ocena kompletności dokumentacji medycznej należy wyłącznie do Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Dokumentacja medyczna dostarczona przez wnioskodawcę stanowi materiał dowodowy poddawany, zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, weryfikacji przez lekarzy członków zespołu orzekającego. Znaczenie posiada zatem zawartość merytoryczna dokumentacji wskazująca na naruszenie sprawności organizmu a nie np. jej obszerność.
3. Termin rozpatrzenia wniosku
O terminie rozpatrzenia wniosku zawiadamia się osobę zainteresowaną lub jego przedstawiciela ustawowego nie później niż 7 dni przed jego rozpatrzeniem.
Wniosek powinien być rozpatrzony nie później niż w ciągu 1 miesiąca od dnia jego złożenia. W przypadkach bardziej skomplikowanych spraw wniosek powinien być rozpatrzony nie później niż w ciągu 2 miesięcy od daty jego złożenia. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w wyżej wymienionych terminach Powiatowy/Miejski Zespół obowiązany jest zawiadomić wnioskodawcę, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Do terminów nie wlicza się okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu.
Wnioskodawca bierze udział w posiedzeniu składu orzekającego. Przeprowadzane jest wtedy badanie – ocena stanu zdrowia osoby zainteresowanej lub dziecka oraz dokonuje się oceny funkcjonowania osoby przede wszystkim w sferze fizycznej, psychicznej i społecznej.
W szczególnych przypadkach- jeśli osoba, w związku z ciężką, przewlekłą chorobą lub pobytem w szpitalu ma ograniczoną możliwość poruszania się, lub gdy osoba zainteresowana albo dziecko nie mogą uczestniczyć w posiedzeniu składu orzekającego z powodu długotrwałej, nierokującej poprawy choroby, uniemożliwiającej osobiste stawiennictwo, potwierdzonej zaświadczeniem lekarskim skład orzekający może rozpoznać sprawę i wydać orzeczenie o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności bez uczestnictwa osoby zainteresowanej lub dziecka i jego przedstawiciela ustawowego. Przewodniczący składu orzekającego uznaje wtedy posiadaną dokumentację medyczną za wystarczającą do wydania orzeczenia o stanie zdrowia bez badania osoby zainteresowanej.
Niestawienie się osoby zainteresowanej na posiedzenie powoduje pozostawienie sprawy bez rozpatrzenia. Jeżeli jednak okoliczność niestawienia się jest usprawiedliwiona ważnymi przyczynami lub zdarzeniami losowymi (nagła choroba, wypadek itp.) w terminie 14 dni od dnia posiedzenia, Przewodniczący Zespołu na wniosek osoby zainteresowanej wyznacza nowy termin rozpatrzenia sprawy.
Jeżeli u osoby posiadającej orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności nastąpi zmiana stanu zdrowia może ona wystąpić z wnioskiem o ponowne wydanie orzeczenia uwzględniające zmianę stanu zdrowia.
4. Tryb odwoławczy
Od wydanego przez Powiatowy/Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności orzeczenia przysługuje odwołanie do Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w terminie 14 dni od daty otrzymania orzeczenia. Odwołanie składa się za pośrednictwem Powiatowego/Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności.
Zgodnie z treścią art. 127a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. 2020 poz. 256) w trakcie biegu terminu do wniesienia odwołania osoba zainteresowana może zrzec się prawa do wniesienia odwołania do Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności. Z dniem doręczenia oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do wniesienia odwołania decyzja staje się ostateczna i prawomocna. Skutkiem zrzeczenia się odwołania jest brak możliwości zaskarżenia orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności. Oświadczenie, o którym mowa w poprzednim zdaniu, musi zostać złożone przez osobę zainteresowaną lub przedstawiciela ustawowego przed organem, który wydał decyzję.
5. Wymagane dokumenty
Aby uzyskać orzeczenie osoba zainteresowana powinna złożyć w Miejskim Zespole do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Kielcach przy ul. Zamenhofa 4 (w przypadku osób po 16 roku życia) lub przy ul. Miodowej 7 (w przypadku osób do 16 roku życia) następujące dokumenty:
- wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (dotyczy osób powyżej 16. roku życia);
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia wydane dla potrzeb Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności (dotyczy osób powyżej 16. roku życia);
- aktualną dokumentację medyczną (karty informacyjne leczenia szpitalnego, dokumentację medyczną z przebiegu leczenia ambulatoryjnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, opisy zdjęć RTG, orzeczenia z Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej posiadane opinie i konsultacje specjalistyczne, posiadane orzeczenia o grupach inwalidzkich – ZUS, KRUS, MSWiA, MON, Zespół Orzekający, itp. – kserokopie i oryginały, oryginały należy przynieść wyłącznie do wglądu, dotyczy osób powyżej 16. roku życia;
- wniosek o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności (dotyczy osób poniżej 16. roku życia);
- zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia dziecka wydane dla potrzeb Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności (dotyczy osób poniżej 16. roku życia);
- aktualną dokumentację medyczną (karty informacyjne leczenia szpitalnego, dokumentację medyczną z przebiegu leczenia ambulatoryjnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, opisy zdjęć RTG, orzeczenia z Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej posiadane opinie i konsultacje specjalistyczne, posiadane orzeczenia o grupach inwalidzkich – ZUS, KRUS, MSWiA, MON, Zespół Orzekający, itp. – kserokopie i oryginały, oryginały należy przynieść wyłącznie do wglądu, dotyczy osób poniżej 16. roku życia;
Dokumenty oraz wnioski można składać bezpośrednio w siedzibie Zespołu jak również przesłać pocztą na adres Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Kielcach. W przypadku listownego przesłania dokumentacji medycznej w kserokopii, oryginały należy obowiązkowo zabrać na komisję.
Uwaga: osoby posługujące się nowym dowodem osobistym bez informacji o adresie zameldowania zobowiązane są do podpisania oświadczenia o miejscu pobytu stałego.
6. Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz.U. 2019 poz. 1507);
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity: Dz.U. 2020 poz. 426);
- Ustawa z dnia 13 września 2018 roku o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2018 poz. 1925 art.2);
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i o stopniu niepełnosprawności (tekst jednolity: Dz.U. 2018, poz. 2027);
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16. roku życia (Dz.U. 2002 nr 17 poz. 162);
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 listopada 2007 r. w sprawie warunków, sposobu oraz trybu gromadzenia i usuwania danych w ramach Elektronicznego Krajowego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności (Dz.U. nr 228 poz. 1681 i 1682);
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2007 r. w sprawie wykonywania badań specjalistycznych na potrzeby orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. nr 250 poz. 1875);
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 27 kwietnia 2016 r.w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych);
- Ustawa z dnia 10 maja 2018 roku o ochronie danych osobowych (Dz.U. 2019 poz. 1781.).
8. Formularze do pobrania
9. Sprawę załatwia
Opracował: Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, stan na dzień: 18-06-2020